Türk firma – günümüz
dunyasındaki "sınıflı toplumun" örneği
Rusya
Federasyonunda Türk firmaları (bu yazıda inşaat firmaların yapısı inceleniyor)
sınıflı toplumdur, önce elemanın milliyet üyeliği prensibine dayanan (vatandaşlık
ile ilişki vardır, ancak milliyet daha öncelikli), ve şirkette yaptığı görev
ile bağlıdır.
Sınıfa üyelik
kariyer merdiveninde belirli yer kapmak, belirli görevde çalişmak ve uygun
maaşı almak, belirli ayrıcalıkları kullanmak fırsatları tayin etmektetir (daha ileride
değinilecek).
3 sınıfa
ayırılır: 1. (en yüksek) sınıf – Türkler, 2. sınıf – Ruslar, 3. sınıf BDT
(Bağımsız Devletler Topluğu). En yüksek yönetim görevleri sadece Türkler alır, Ruslara
ve BDT’e ait elemanlara bu görevler kapalıdır/ulaşılamazdır. Kuşkusuz, Rus personel direktörün, mühasebe şefinin,
baş mühendisin çalışır; ancak bu görevlerde bulan insanlar karar veremez,
sadece önemli problemlerin en uygun çözümlerini bulur ve Türk personel
müdürünün, muhasebe müdürünün v.s. kararına sunur; asıl Türk müdürler kararı
verir. Hemen söyleyeceğim, her zaman parallel olarak Rus muhasebe, personel
departmanı ve onların Türk departmanları bulunmaktadır; ve Türk hiyerarşide Ruslardan daha yüksek olur. Bu
aynı (‘dublör’) sistem, sık sık değişen vergi ve iş kanunlara (kanunların detayları
Türk müdürler bilmez) uymak zorunluluktan dolayı oluşmuştu. Bu durumunda, en
zor, özek kalifiyeyi gerektiren beyinle ilgili iş ‘yüklemeyi’ her zaman Rus
elemanlar yapmalıdır, buna rağmen Türk her zaman Rus elemandan daha yüksek olmaktadır.
Bazen oluyor, projede şubedeki gerçekte personel departmanı şefinin rolünü oynayan,
Rus personel sorumlusunu Türk personnel şefi yönetir, ancak büsbütün göç
kanunun, personel işlemlerin detayları, sorumluluğu, sonuçları kanunun
öngördüğü ceza bu Türk personel şefi bilmez; eğitimsiz olan, önce memleketinde
çalıştığı, örneğin şoför olur ve Rusya’da kamp amiri oldu ve birdenbire
personel şefinin düzeyine çıkar.
Mühendis-teknik personel, idare elemanlar grubundan Ruslar ve Türkler sayılamaktatır; bu
durumunda Ruslar istikrarli 2. sınıf nişi
alır (1.sınıftan onlar yukarı çakamazlar, iyi Türkçe bildiğine ilave olarak da meslek
özellikler yüksek gelişmişli olduğuna rağmen). Personel ve mühasebe departmanı
yönetmen aynı olduğu bu halında, sayısı az olan Rus mühendisler dokümantasyona yüksek
sorumluğu taşırlar, ruhsatlar veren örgütler ile işbirliği yaparlar, Türk
yönetenlerin akıla seslenmeye çalışırlar, onlara güvenlik ve dokümantasyon ile ilgili genel talepleri duyurmaya çalışırlar fakat genelikle boşuna. Özellikle
şiddetle güvenlikle ilgili sorun var, ama bunu başka yazında değineceğiz.
Nihayet,
3.sınıf – işçi meslek elemanlar, çoğunlukla
BDT’dan gelen olanlar (Özbekler, Tacıklar, Kırgızlar) ya da daha seyrek,
başka milliyete ait (Rus dışında) RF vatandaşlar. Şoförler ve temizlik işçiler,
çaycılar Rusya üyeliğine rağmen en düşük, 3. sınıfa aittir.
İhtimal Azerileri
işçiler arasında bulmayacaksınız; onlar bazen sadece idaredeki satın-alma
sorumlular içinde bulunabilir, yani orta sınıfa aittir; Türkleri de aynı
bulmayacaksanız, Rusya Federasyonunda bulunmak için vize hazırlanma gerek var,
bundan dolayı Türklerin sade işçi olarak kullanılmasını avantajsızdır. İşçi
ekip formenler (formenler) olarak mutaden Türkler çalışır, fakat bu görevde
ender BDT’nın temsilci bulunabilir.
Türk inşaat
firmasında kendi etnik identifikasyon fenomen gösterilmektetir, yani eleman
psikolojikli kendisini belirli etnik üyesi olduğu grubuna tasnıf etmektetir,
belirlemektetir; başka etnik gruplara karşı koyarak, örneğin Ruslar kendi
hakkında söylerler: “Biz – Ruslarız, onlar – Türkler”, BDT vatandaşları şefkatle
‘’esengeşnik’’ adlandırlar, Türkler etnik üyelik imarede elemanları daha
detaylı belirtirler (Rus, Özbek, Tacik...).
Ayrıcalıklar
Korporatif transporu. Elemanlarının iş yerine (şantiye’ye) getirme
korporatif transporu (genellikle minibüsü) kullanarak yapılmaktatır. Çoğunlukla korporatif transporu kullanma
ayrıcağı Rus mühendisleri kapsamamaktatir; onları, şantiye şehirden uzak
bulunuyor ise istisna yaparak firmanın transport ile getirmektetirler. Ve Türk mühendisler formenlerden ayrı
gelirler. Bu haklıdır, çünkü iş günü bittikten sonra transporunda formenlerin
davranma yüksek sesler ile geçiyor (ihtimal onları beklediği akşam yudum
özgürlük duyumdan: içki içmek, kızı kahvede besledirmek, ve sonra – doruk, ne
diye ekspatlar sıcak güneşli ülkeden bile sürgün yerlere giderler – kızı ‘dans
etmek’ fırsatı olmak için...), ve eğer minibüste Rus mühendis Türkçe
anlayabilen oturuyor ise onun kulaklar için konuşmaların anlamı sıkıntılı
oluyor. Tabii, 1.sınıflı elemanlar binek arabayla şoför ile gelirler (Türk en
yüksek müdürler: personel şefi, şantiye
şefi, proje müdürü yardımcılar), ve proje müdürüne ayrı araba verilmektetir.
Besin. Türk mühendislere
ve işçilere günlük 3 defa yemek verilmektetir; Rus mühendislere sadece öğle
yemeği sağlanmaktadır, ve Ruslar erken işe gelirler ise, onlar da sabah yemeği tatabilirler (kahvaltı 7-00 ‘dan beri 8-00 ‘e kadar, iş günü 8 saatta başlıyor), da eğer Ruslar fazla mesai çalışacaklar ise, yemekhanede akşam yemeği yiyebilirler (genellikle akşam yemek
saatı
19-00’tır). İşçilerinin (formenler dahil) ve mühendislerinin,
idare personelinin beslenme için yemekhanede ayrı yerler öngörülmüştür. Böyle örgütleme, şubeleri
olan, daha ileri, eski gelenekleri varan firmalarında yapılmaktatır; bu
yerlerinde taşranın ‘’prensler’’ (eğer onlar işçi sınıfından daha yuksek
çıktılar), kendilerin önemli mevkiye sahip kullanarak, yaşam tarzı kendine
göre düzenlemek, arkadaşlarına özel hak
vermek, ve formenlere beraber mühendisler ve idare personel ile
‘otlamak’ fırsatını
verirler, o zaman terbiyeli insana şirketteki yemek sevisiz; zira sesli
konuşmalar, gülme (bu gülme değil, atılgan aygırların kişnemesine daha benzer) birahaneyi
andırır (meyhaneleri ziyaret tecrübem yok, ama filmlerden), karşılıkları ve
yorumları Türkçede konuştuğu hesaba katarak Rus insana iki kat zordur.
İkamet, hava bileti ödenmektetir. 1.sınıflı elemanlara mobilyalı, Avrupa tipli dizaynlı tam
konforlu kiralık daire verilmektetir; genellikle Türk mühendisler ve idare personel iki eleman iki odalı dairede kalırlar; proje müdürü sözleşmesine göre Türk uzmana ayrı daire
verilebilir.
Türk proje yönetenler
tabii ayrı yüksek aşırı konforlu dairelerde oturur, proje müdürü bile villada oturabilir. Rus mühendise, idare elemana, o
yerel olmadığına (başka şehirden gelen) ve projeye çok önemli (doktor, mesela)
olduğuna rağmen, daire kira masrafını ödeme tam verilmez (arada, böyle ayırma
ve tanım – «yerel-yerli olmayan personel» da Türk personel departmandaki personel
listesinin içerinde bulunabilir); burada yukarıda söz geçtiği alakası var: yüksek
ayrıcalıkları veren yönetim görevi Rus insan almaz. BDT’a ait elemanlar sadece şantiyedeki
kampta yatak yerini değer görülmektetir. Türklere izin zamanında ve vize
değişim dönemde uçak biletinin tam ücreti ödenmdkte; bilet onlra şirket alır ve
havacımanına ve geri dönüşünü organize eder.
Özellikler
Çalışma ödeme. Rus elemanın çalışma fiyatı Türk vatandaşından bir
kaç kezde daha azdır, Rus insanın yüksek kalifiyeden bağımsız olarak. Genellikle, Rus
elemanın ödeme seviyesi yerel şehirdeki düzeyindedir (piyasaya) ve tesbit
edilmiş (fazla mesai ilave olarak
ödenmemektetir).
Türk elemanların ödeme tesbit edilmiş, ama yüksektir. BDT’a ait elemanların ödeme 3. sınıfına göre verilmektedir ve saatlıdır. Önceden
şunu belirteyim ki, tüm alındığı para onlar
memleketlerine göndermektedir, ve Rusya Federasyonunda onların iş ödeme onların
yurtlarından bir kaç kezde daha yüksektir, ve onlar alındığı para karşılığında Rusya'dan memleketlerinde
3 kezde daha fazla nimetleri alabilirler.
İş grafiği. İnşaat personelin normal iş günü (işçilerin ve yönetim personelin) günde
10-11 saat’tır, başlangıç 8 saatta ve genellikle 19’e kadar, fakat
daha geç bitebilir, bazen iş yoğun rejimde 20 ya da 21 saat’a kadar. Cumartesi günlerde her zaman tam iş günüdür,
ve tatil günü her iki hafta verilmektedir (Pazar günde). Cumartesi günlerde Rus
mühendis-idare personel onların çalışma fiyatına göre öğleye kadar çalışır ya
da işe hiç gelmez (onların ödeme tesbit edilmiş, fazla mesai hiç ruble munzam
ücret ödenmez, ama Rus elemanların sorumluluktan kendi isteğiyle işte fazla
kalmak zorundadırlar, idare Rus personelinden artırıllar, eleman miktarı
özellikle personel departmanında gerekliden daha azdır, fakat sorumluluk yüksektir, mesela oturduğu yerde kaydayı olmadığı durumunda 1
insan para cezası 400-800 bin ruble ödenmeli. Yeni yıllar tatil günlerinde Rus
elemanlar dinlenirler, 8 Mart mutaden tatil günüdür, 23 Şubat proje müdürünün
takdirine göre olmaktadir.
Türk
elemanların fazla mesai ve devlet tatil günlerinde çalışmak zorunda olduğu için
Rus elemanlara karşı tutumu kıskançtır:
Türkler Rusların az çalıştıklarını derler, fakat Türkler tümüyle Rusların
çalışması 2. sınıfına göre ödendiğini kaybederler (ya da Rusların az ödemeye değer,
fazla mesai çalışmalarını zorunda düşünler). Demek ki, Türklerin Ruslara kolektifte
karşı zahiri olumlu tutumuna rağmen (günlük davranışta Türkler dostça ve nazik,
ama bu samimiyetsizdir), Türkler Rusları kendisinden daha alçak olduğunu
görürler. Ama eğer Türklerin sık sık memleketlerine vizeyi, pasaportu almak ya
da değiştirmek için (böyle işte firma çalışma günleri gibi öder) işte olmadanı
hesaba katarsak, Türkler Ruslardan daha çok dinlenirler; yukarıda söz geçen
durumlarında Türkler sadece sınıra gitmez, onlar en az Türkiye'de 3 gün
kalırlar, ve yıllık izine de giderler; hem de Rusların tersine Türkler tüm kararlaştırılmış
izni kullanma fırsatı bulurlar, genellikle bu izin 2 parçaya ayırılmaktadir,
halbuki Ruslar tüm proje zamanında hiç izni görmezler ya da sadece yılda 1
haftayı kullanabilirler. Netice, Türk elemanlar iş saatleri ve ücrete ile
ilgili durumunda ayrıcılıklı konumun sahipleri olurlar.
Bir firmada,
proje müdürü yardımcısı personel listesini hiyerarşik-bloklu şekilde
hazırlanmasını istedi (hemen şunu belirteyim ki, bu eğilim değildir, bunu hiç
firmada önce görmedim), bu listesinin başında proje müdürü yazıldı, onunla aynı
bloğunda onun yardımcılar yazıldı, sonra (aşağıda) ayrı blokta mühendis ve
idare personel alfabetik sırayla yazıldı, ve en altta sekreter, cayıcı ve
temizlikçi yazıldı. Bence, 2 yabancı dili bilen sekreteri ve doktoru ortadaki bloğuna
yazmak ve hizmetleri yapan personel ile birleştirme çok 'mantıklıydı'.
İkram etme. Türk firmalarda, Türk elemanların Türkiye'den gelince, lokumu,
baklavayı ve başka tatlıyı ofise getirmek gibi bir gelenek vardır. Bu ikram etme daha alçak sınıflarından yüksek olan
sınıflara belirtilebilir, çünkü daha yüksek sınıfına ait insan (proje müdürü,
personel şefi) hiç bir zaman elemanlara ikram getirmez.
İlginç bir
şeydir, Türklerin nezaket ve centilmenlik samimi değildir, bu
özellikler, affedersiniz, kızın ... yatağa ulaşmayı amaçlamaktadır. Örneğin, bayanın
evli olduğunu öğrenince centilmenlik kaybolmaktadır, yemekhanede bu bayanı
artık öne geçirmezler.
Girişkenlik saygı görmemektedir. Türkler inisiyatifi sevmezler; batılı firmalarında kendi fikrini
kanıtlamak usul vardır, Türk firmada girişkenli elemanı görevde artırmayacaklar
sadece 'asacaklar'. Sadece müdürünün emrine göre iş yapılması gerekir, hiç yorumu
eklememek lazım.
Rusya’nın
geleneklerine uyma. Rusya
Federasyonunda Türk firması küçük Türk devlettir. Türkler Rus ulusal bayramları
ve üretim takvimi değil, kendisinin ulusal bayramları ve gelenekleri kılavuz edilmektedir (fakat adeta tatilsiz be bayramsızdır
çalışırken üretim takvimi de kılavuz edilmezler): doğum günleri, Yeni Yılları,
23 Şubatı kutlamazlar, sadece 8. Mart gününe saygı gösterirler, kolektifin her
bir bayana bir basit çiçek verirler ve bayram öncesi iş günü sonunda çay içme
düzenlerler.
No comments:
Post a Comment